Veerkrachtig tegen de stroom in

Voor wie liever luistert dan leest, klik hier.

In de aflevering met Chihiro Geuzebroek deelt zij een verhaal over poepoplossingen voor milieuproblemen. Ze vertelt dat de klimaatcrisis niets nieuws is. Volgens haar is activisme het herstellen van onze verstoorde verbinding met de aarde. Dit kan een confronterend proces zijn. Als je eenmaal ziet hoe de problemen in de wereld met elkaar samenhangen, is het makkelijk om te verlammen. En als je wel in actie komt en jezelf in de strijd gooit, moet je zoeken naar een manier waarop je daar niet zelf aan onderdoor gaat. Hoe doe je dat in zulke urgente situaties? Chris en Smita spreken met Mara Linnemann over duurzaam activisme en leren van Irene Hadjidakis over het belang van rouwen.

Mara Linnemann was van jongs af aan al bewust van het onrecht in de wereld en begon haar activistisch leven in haar tienerjaren met het boycotten van McDonald’s. Met de jaren zette zij zichzelf steeds meer in als instrument om op te komen voor haar idealen. ‘We hebben in deze maatschappij nooit zelf kunnen nadenken over onze waardes en hoe we deze uit willen dragen. Mijn activisme is nooit tegen mensen, maar wel tegen het kapitalisme.’
Als volwassene vond Mara haar bevoorrechte leven in het systeem moeilijk. Langzaamaan ontdeed ze zich van al het gemak en belandde ze in de klimaattop in Kopenhagen. Daarna besloot ze off grid op een gekraakte boerderij te gaan wonen. Na een tijdje merkte ze dat deze manier van leven niet het antwoord was, omdat ze steeds verder van de maatschappij verwijderd raakte. Ze wilde midden in de samenleving staan om mensen te bereiken en te inspireren voor meer radicale duurzaamheid op alle niveaus. 

Mara wijdde al haar tijd aan het radicaal opkomen tegen kapitalisme en het onrecht dat daarmee gepaard gaat. ‘Een activistisch leven kost energie. Er zit een eenzaamheid in dicht bij jezelf blijven als het in de wereld anders gaat. Ook ben je tijdens een actie constant het conflict aan het opzoeken met je lichaam. Soms kwamen mensen niet meer opdagen bij acties en vielen er van tijd tot tijd gaten in de beweging. Er was geen georganiseerde nazorg na een actie. Vroeger heerste er een beetje een machocultuur: er werd weinig over gevoelens gepraat en er was geen ruimte om negatieve ervaringen te verwerken.’ Toen ze in Spanje terechtkwam bij Eco Dharma, een plek waar steun wordt gegeven aan radicale veranderaars, hoorde ze de quote: “When whatever you do is not enough, what would you do?” Mara verdiepte zich sindsdien steeds meer in de emotionele omgang van de klimaatcrisis. ‘Je bent niet gek als je de pijn voor de wereld voelt.’ Daarom heeft ze trainingen ontwikkeld om mensen te ondersteunen bij het opbouwen van een veerkrachtige gemeenschap. 

Het is volgens Mara belangrijk dat we durven stilstaan en reflecteren. Wanneer je je in de klimaatcrisis verdiept, kan dit heftige gevoelens opwekken. Als je niet bewust bent van je eigen proces of het proces van de beweging, kun je geen ruimte bieden aan je gevoelens. Dan loop je vol tot je niet meer kunt. ‘We moeten een eigen supportnetwerk opbouwen, een zogenoemde “caring community” worden en psychologen kennen die de ideologie snappen.’ Of je jezelf nou activist noemt of niet, zelfzorg is extra belangrijk wanneer je een activistisch leven leidt. Acties zijn vaak niet direct zichtbaar in resultaat en dat kan frustratie opleveren. Om – in Chihiro’s woorden – te volharden zonder te verharden, is het volgens Mara belangrijk dat we ook meer ruimte maken om de successen te vieren. En dat kan zodra we beseffen dat tegenslag omgaan is met verlies en dat we moeten leren rouwen.

Dat activisme inherent verbonden is met rouw, is filosoof en ‘rouwvrouw’ Irene Hadjidakis ook opgevallen. Zij heeft als verpleegkundige veel ervaring opgedaan door het werken met stervenden. Toen zij in 2016 aanwezig was bij de protesten tegen de gaswinning in Groningen, viel haar iets op. ‘Op een gegeven moment voelde ik: ik ken dit. Het ontkennen, de lethargie, de woede, het marchanderen, het zeggen: “als we dit doen komt het misschien weer goed”. Dit zijn natuurlijke reacties wanneer het sterven zich aandient. Er wordt dan vaak gedacht dat je het nog kunt voorkomen, terwijl je het misschien kunt uitstellen, maar het stervensproces ís al begonnen.Toen ik deze processen in Groningen herkende, dacht ik: dit is sterven op collectief niveau.’

Vervolgens is Irene op zoek gegaan naar manieren om haar ervaring met het rouwproces toe te passen op dat collectieve niveau. Tegenwoordig zet ze haar kennis en kunde in bij Extinction Rebellion, een decentraal georganiseerde wereldwijde activistische gemeenschap, waar veel aandacht is voor de emotionele aspecten van activisme. Een beweging waarin dit besef van rouw overal terugkomt. Daar draagt ze bij aan het opkomen van de zogenoemde ‘regeneratieve culturen’, waarin zorg voor de aarde, maar ook zorg voor elkaar en jezelf, centraal staat. Het zit in de rouwgroepen die worden georganiseerd, waar een veilige ruimte wordt geboden aan deelnemers om hun gevoelens van angst en woede te delen. Het komt terug in de creatieve acties die de activisten uitvoeren, waarin bijvoorbeeld deelnemers verkleed als bomen en dieren, ademen uit rugzakjes met zuurstof om de beklemming van het uitsterven voelbaar te maken. Het zit in de debriefings die na acties plaatsvinden, waarbij deelnemers samenkomen om hun ervaringen te bespreken en zich zo gedragen voelen door de groep. Op deze manier probeert Extinction Rebellion een omgeving te creëren waarin mensen zich op een open en zoekende manier kunnen verhouden tot hun activisme, tot elkaar en tot hun eigen gevoel.

‘Om met een heldere geest na te kunnen denken over hoe we als mensheid verder moeten, nu de zeespiegel stijgt en oogsten mislukken door droogte, is het belangrijk om de gevoelens ruimte te geven die ontstaan door het besef dat het systeem dat we kennen ophoudt. Het is nodig om te beseffen dat je sterft, om levend het stervensproces door te kunnen gaan en bewust te zijn van wat er na het sterven komt. Want dit systeem sterft, maar dat wil niet zeggen dat wij als mensheid ook de aarde verlaten. Dat is rouw. Maar rouw houdt niet op bij voelen: als je de pijn en de angst voelt, voel je ook weer liefde. En dan komt de beweging: wat doen we hiermee? Wat is onze bijdrage aan deze wereld, met het oog op dat we willen dat er een wieg komt voor onze komende generaties? Dan komt de verbeelding op gang en kunnen we onze stem geven aan iets wat nieuw is in ons oude verhaal.’

Heb je de bijbehorende podcastaflevering al geluisterd?